آشنایی کامل و جامع با ساز تار ایرانی و نگاهی گذرا به پیشینه این ساز

ایران از دیرباز مهد موسیقی جهان بوده است. با نگاهی گذرا به پیشینه موسیقی در دنیا متوجه می‌شویم که معنای کامل موسیقی جهان را می توان در موسیقی ایران خلاصه کرد. حتی در پهنه تاریخ نام های پرآوازه ایرانی زیادی داریم که در نواختن ساز تار یا سایر سازهای ایرانی به شهرت جهانی دست یافته اند.

فرهنگ و تاریخ هنر موسیقایی ایران در تمام ادوار در جهان ثابت شده است. آلات موسیقی زیادی از ایرانیان از دیرباز به یادگار مانده است. ساز تار ایرانی از همین ادوات موسیقایی به شمار می‌آید که در این مقاله از سایت وب آوا برآنیم تا به معرفی اجمالی آن بپردازیم.

با نگاهی به تاریخچه این ساز ایرانی، به قدمت آن در دل تاریخ پی خواهیم برد. بنابراین اگر شیفته موسیقی و آواز ایرانی هستید؛ بد نیست که با تاریخچه ساز تار هم آشنا باشید. بدین ترتیب می‌توانید به ضرس قاطع پی به غنی بودن موسیقی و ادوات موسیقایی ایرانی ببرید که در طول تاریخ آوازه آن به گوش جهانیان رسیده است.

ساز تار

معرفی اجمالی ساز تار ایرانی

ساز تار ایرانی یکی از نام آشناترین سازهای ایرانی در دل تاریخ به شمار می‌آید. تار را می توان از جمله معروفترین سازهای زهی زخمه ای اصیل ایرانی دانست. واژه تار در فرهنگ لغت به معنای رشته یا سیم می‌باشد. این تار یکی از سازهای موسیقایی بسیار پرطرفدار و البته پرکاربرد می‌باشد.

ساز تار ایرانی در ابتدا دارای 5 سیم بود. اما پس از آن غلامحسین درویش خان سیمی دیگر را هم به آن افزود و هم اکنون نیز این ساز ایرانی دارای 6 سیم می‌باشد. همین سیم ششم یک هارمونی بسیار دلنوازی به ساز تار افزوده است. تار را نه تنها در ایران، بلکه در سایر مناطق خاورمیانه هم می‌نوازند. در کشورهایی همانند: افغانستان، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و حتی بخش هایی از  نواحی قفقاز شاهد نواختن این ساز کلاسیک هستیم. استادان: حسین علیزاده، جلیل شهناز، محمدرضا لطفی و… را می‌توان از یگانه های بی همتا این ساز ایرانی دانست. در ادامه بیشتر با این ساز آشنا خواهیم شد.

غلامحسین درویش خان

نگاهی گذرا به پیشینه ساز تار ایرانی

وقتی صفحات تاریخ را ورق می‌زنیم؛ به این واقعیت پی می‌بریم که پیشینه ساز تار ایرانی به زمان فارابی از موسیقیدان های بزرگ و معروف ایرانی باز می‌گردد. البته این ساز پس از آن دوران توسط شخصی به نام صفی الدین ارموی و افراد دیگر پیشرفته تر شد.

در نقاشی های کاخ هشت بهشت اصفهان نیز، تصاویری از این ساز را مشاهده می‌کنیم که به زمان صفوی باز می‌گردد. در دوران زندیه نیز ظاهرا نواختن این ساز ایرانی مرسوم بوده است. هر چند که در آن دوران نام دیگری را روی این ساز نهاده بودند ، اما ساز تار ایرانی با همین شکل امروزی آن را می‌توان در زمان قاجار به عینه مشاهده کرد. این ساز را می‌توان حاصل ذوق تمام قد ایرانیان عهد باستان دانست که در طول تاریخ، رفته رفته کامل تر شد تا به شکل امروزی آن رسیده است. با این پیشینه غنی می توان اذعان داشت که تار ساز جدانشدنی از فرهنگ موسیقی ایران است.

تاریخچه ساز تار ایرانی

شکل ظاهری ساز تار

ساختار ساز تار شبیه دو کاسه به هم چسبیده کوچک و بزرگ است. قسمت پایینی بزرگتر و کاسه نام دارد. قسمت بالایی آن کوچکتر و به آن نقاره می‌گویند. روی این دو کاسه را پوست نازکی کشیده اند. شکل ظاهری این دو کاسه انگار شبیه دو شکم به هم چسبیده شده و از پشت هم شبیه انسانی است که نشسته است.

پس از نقاره در قسمت پایانی ساز تار، بخشی به نام دسته یا گردن وجود دارد که مابین 45 تا 50 سانتی متر می‌باشد. 28 پرده عمودی بر طول این دسته دور تا دور آن وجود دارد. البته سازهای قدیمی دارای 25 پرده بودند.

در قسمت سر ساز، جعبه گوشی وجود دارد و از هر طرف آن سه گوشی بر سطح این جعبه بکار گرفته شده است. 6 سیم (دو سیم سفید؛ دو سیم زرد، یک سیم سفید نازک و یک سیم زرد) در این تار وجود دارد که از روی خرک عبور کرده و به بخش جعبه گوشی منتهی می‌گردد.

آشنایی با بخش های تشکیل دهنده تار

ساز تار ایرانی از بخش های مختلفی تشکیل شده است که عبارتند از:

کاسه طنینی

همان طور که گفته شد؛ ساز تار از دو کاسه کوچک و بزرگ ساخته شده است که به آن ها کاسه طنینی یا شکم تار گفته می‌شود. این کاسه ها را معمولا از جنس چوب درخت توت می‌سازند. بهتر است چوب بکار رفته در آن کهنه و خشک تر باشد تا صدای بهتری از آن طنین انداز گردد.

پوست

دومین بخش از ساز تار، پوست می باشد. چرا که در ساخت این ساز ایرانی از پوست حیوانات چهارپایی همچون: بز و بره استفاده می‌شود. بهترین و مرغوب ترین پوست، پوستی است که بدون چربی و سفیدک باشد. چون وظیفه آن انتقال ارتعاشات خرک به کاسه است.

بخش های مختلف تار

خرک

این بخش ساز تار را از جنس استخوان یا شاخ بز کوهی می‌سازند که تقریبا در سایز 5*2 سانتی متر می‌باشد. جنس و شکل ظاهری خرک این ساز ایرانی با جنس و حالت ظاهری سایر سازها از جمله: سه تار و سنتور و… متفاوت می‌باشد. خرک با دو پایه کوچک خود دقیقا روی پوست کاسه قرار می‌گیرد. برای آنکه خرک روی پوست ثابت بماند؛ یک تکه های کوتاهی از حلقه های کوچک روی خرک می‌گذرند که به سیم گیر وصل می‌شوند. سیم گیر در انتهای بدنه کاسه واقع شده است.

دسته تار

دسته ساز تار، لوله ای شکل و از جنس چوب است. این بخش به منظور انگشت گذاری نوازنده در حین نوازندگی ساز تعبیه شده است. دسته تار را از جنس استخوان شتر می سازند. طول آن معمولا 50 و قطر آن 4 سانتی متر است.

از دیگر بخش های ساز تار ایرانی می توان به این موارد اشاره داشت:

• سرپنجه
• گوشی
• دستان
• سیم گیر
• سیم
• مضراب
• شیطانک

هر بخشی از ساز تار، کاربرد و وظیفه خود را دارد.

جمع بندی و سخن آخر

در این مقاله با ساز تار و تاریخچه ان آشنا شدیم؛ ممنون از اینکه تا به اینجا مقاله همراه ما بودید و اگر نظر یا سوالی دارید از بخش دیدگاه ها در زیر همین مقاله از ما بپرسید.